Η Χαλκιδική οφείλει το όνομά της στους κατοίκους της Χαλκίδας, που κατέφθασαν εκεί τον 8ο αιώνα π.Χ. και άρχισαν να ιδρύουν τις πρώτες εγκαταστάσεις οργανωμένης κοινωνίας στην περιοχή. Όμως, η ανθρώπινη παρουσία κρατά από πολύ παλιότερα και θεωρείται ότι ξεπερνά τα 700.000 χρόνια. Τα ευρήματα στο Σπήλαιο των Πετραλώνων δείχνουν ότι η περιοχή κατοικούνταν από τον Αρχάνθρωπο. Ενώ τα ευρήματα της παλαιοντολογικής Χαλκιδικής αποδεικνύουν ότι η περιοχή είχε πολύ διαφορετικά γεωμορφολογικά χαρακτηριστικά, καθώς και χλωρίδα και πανίδα, από ότι σήμερα.

Η αρχαία ελληνική μυθολογία κάνει συχνές αναφορές στη Χαλκιδική. Σύμφωνα με το μύθο, στη χερσόνησο της Κασσάνδρας είναι θαμμένος ο Εγκέλαδος, ο γίγαντας του σεισμού, ενώ η χερσόνησος της Σιθωνίας πιστευόταν ότι πήρε το όνομά της από το γιο του θεού Ποσειδώνα, το Σίθωνα. Οι περισσότερες πόλεις της περιοχής είχαν ιδρυθεί μέχρι τον 5ο αιώνα π.Χ. και οι περισσότερες από αυτές  συνεργάστηκαν υπό την ηγεσία της Ολύνθου, στο “κοινόν των Χαλκιδέων”. Το 348π.Χ. η περιοχή ενσωματώθηκε στο Μακεδονικό Βασίλειο του Φιλίππου, ενώ το 168π.Χ. πέρασε στα χέρια των Ρωμαίων και σταδιακά παρήκμασε.

Αργότερα, στους χριστιανικούς χρόνους η περιοχή δέχθηκε πολλές καταστροφικές επιδρομές. Όμως, τον 9ο αιώνα ιδρύθηκε η μοναστική πολιτεία του Αγίου Όρους και μέσα στους επόμενους δύο αιώνες χτίστηκαν περίπου 20 Μονές. Με την πάροδο του χρόνου και λίγο πριν την υποδούλωση στους Τούρκους, ένα μεγάλο μέρος της Χαλκιδικής προσαρτήθηκε στο Σερβικό κράτος, στα μέσα του 14ου αιώνα. Με την τουρκική υποδούλωση, το 1430, η Χαλκιδική αποτέλεσε τμήμα του σαντζακιού της Θεσσαλονίκης.

Στα τέλη του 18ου αιώνα, οι περισσότερες περιφέρειες παρουσίασαν μεγάλη οικονομική ανάπτυξη, χάρη στη σιτοπαραγωγή και στην κτηνοτροφία και αυτό προκάλεσε πολλές επιδρομές πειρατών στις παραλιακές περιοχές. Εκείνη την εποχή ξεκίνησε και η μεταλλευτική δραστηριότητα στην περιοχή. Το 1821 οι Χαλκιδικιώτες επαναστάτησαν υπό την ηγεσία του Εμμανουήλ Παππά, αλλά χωρίς επιτυχία και η περιοχή καταστράφηκε ολοκληρωτικά. Στις αρχές του 20ου αιώνα η Χαλκιδική πήρε μέρος στο Μακεδονικό Αγώνα. Τελικά η περιοχή απελευθερώθηκε τον Οκτώβριο του 1912. Η ιστορία της Χαλκιδικής πέρασε σε μία νέα φάση με την έλευση και την εγκατάσταση πολλών προσφύγων από τη Μικρά Ασία, το 1922. Οι πρόσφυγες έδωσαν άλλον αέρα στη Χαλκιδική, καθώς ίδρυσαν πολλά νέα χωριά, φέρνοντας μαζί τους τις δικές τους παραδόσεις και τον τρόπο ζωής τους.