Ιερό Διονύσου

Στην Καλή Βρύση (8χλμ. από την Προσοτσάνη) βρίσκεται ιερό διονυσιακής λατρείας των πρώιμων ελληνιστικών χρόνων, που σώζεται σε αρκετά καλή κατάσταση.

Το Ιερό βρίσκεται στη θέση Μικρή Τούμπα και δεσπόζει σε όλη την κοιλάδα του ποταμού Αγγίτη, επάνω σε ένα πλάτωμα - φυσική θέση σημαντική και αξιόλογο πέρασμα για διάφορες εποχές, ανάμεσα στα βουνά Μενοίκιο και Φαλακρό και σε μικρή απόσταση από το Σπήλαιο των Πηγών του ποταμού Αγγίτη. Το κτίριο είναι μοναδικό δείγμα κτίσματος ιστορικών χρόνων (τέλη 4ου αι. π.Χ.) για το Νομό Δράμας.

Βυζαντινά μνημεία της ευρύτερης περιοχής

Στον κάμπο της Προσοτσάνης, σε απόσταση 2χλμ. νότια της σύγχρονης κωμόπολης, αποκαλύφθηκε παλαιοχριστιανική βασιλική με ημικυκλική αψίδα ανατολικά και νάρθηκα δυτικά. Μεταγενέστερο μονόχωρο ναΐδριο κτίσθηκε στο κεντρικό κλίτος της βασιλικής.

Στην κοιλάδα της Πλατανιάς, ανάμεσα στο Φαλακρό και στα βουνά της Λεκάνης, 2χλμ. περίπου από το σημερινό χωριό, βρίσκεται ο Καλές (μικρό κάστρο) της Πλατανιάς. Στο εσωτερικό του κάστρου βρέθηκαν αντικείμενα παλαιοχριστιανικών χρόνων.

Στην οχυρή ακρόπολη της Αδριανής η εικόνα είναι σαφέστερη. Κάτω από το σύγχρονο εκκλησάκι του Άη-Γιάννη σώζεται η αψίδα και διαγράφεται η κάτοψη βασιλικής, της οποίας τα γλυπτά αρχιτεκτονικά μέλη, άλλα είναι εντοιχισμένα στο ναΐσκο και άλλα βρίσκονται διάσπαρτα στο χώρο που βρίθει από λείψανα κτισμάτων και άφθονη επιφανειακή κεραμική, κυρίως παλαιοχριστιανική.

Από τη βυζαντινή περίοδο σώθηκε μόνον ένα αξιόλογο μνημείο, σε απόσταση 2,5χλμ. περίπου δυτικά της Προσοτσάνης. Τη θέση του μνημείου επισημαίνει συστάδα ψηλών δένδρων μέσα στην κοιλάδα. Πρόκειται για τον Άγιο Παντελεήμονα, κτίσμα της εποχής των Παλαιολόγων του σταυροειδούς εγγεγραμμένου τύπου με συνεπτυγμένες τις κεραίες. Διατηρεί μόνο στην ανατολική και βόρεια πλευρά την αρχική πλινθοπερίλειστη τοιχοδομία του. Το υπόλοιπο κτίσμα μαζί με την κιονοστήρικτη στοά είναι προπολεμική επισκευή. Με τη συνδρομή διαφόρων στοιχείων μπορούμε να τον χρονολογήσουμε με βεβαιότητα στο 2ο μισό του 13ου αι.

Στον άμεσο περίγυρο της πόλης της Δράμας και σε ολόκληρο το νομό υπάρχουν 33 μεταβυζαντινές εκκλησίες. Οι περισσότερες κατανέμονται στα χωριά των υπωρείων του Μενοικίου όρους και της λεκάνης του Αγγίτη και βόρεια του Φαλακρού στην επαρχία Νευροκοπίου. Σύμφωνα με τις επιγραφές των κτιρίων τους κτίστηκαν από το 1815 μέχρι το 1890. Τυπολογικά οι εκκλησίες χωρίζονται σε τρεις κατηγορίες: στην πρώτη ανήκουν οι μονόχωρες δρομικές βασιλικές, στη δεύτερη οι τρίκλιτες ξυλόστεγες βασιλικές με διάφορες παραλλαγές και στην τρίτη οι σταυροειδείς εγγεγραμμένες με τρούλλο. Συνηθέστερος είναι ο τύπος της τρίκλιτης ξυλοστέγης βασιλικής, που επικράτησε σε ολόκληρη τη Μακεδονία κατά την τουρκοκρατία. Οι μεταβυζαντινές εκκλησίες του νομού Δράμας διακρίνονται από μορφολογική και κατασκευαστική λιτότητα που οφείλεται, όπως σε ολόκληρη τη Μακεδονία, στην έλλειψη οικονομικών πόρων.