Η απομόνωση αυτών των βουνών για αιώνες, δεν επέτρεψε την παρουσία λαμπρών μνημείων του παρελθόντος. Όμως τα χρόνια της λαϊκής πνευματικής αναγέννησης του 17ου και 18ου αι. έχουν στολίσει τον τόπο με δεκάδες ταπεινά εκκλησάκια και μοναστηράκια, που θα δώσουν χαρά στον φιλόκαλλο επισκέπτη να τα συναντήσει και να τα γνωρίσει. Πολλά από αυτά είναι διακοσμημένα με την λαϊκή, κάποτε αφελή, τέχνη της ορεινής ελληνικής επαρχίας αυτών των αιώνων, που μαρτυρά ένα πείσμα για ζωή και μια απλή διακοσμητική χαρά. Σε αυτά τα έργα της ταπεινής ψυχής των απομονωμένων βουνών έχεις την αίσθηση ότι είναι αναπόσπαστα και αναγκαία συστατικά του τοπίου και ότι χωρίς αυτά τα βουνά δεν θα ήταν τα ίδια. Το οποίο τοπίο, βέβαια, είναι το κατεξοχήν αξιοθέατο της Ευρυτανίας· και μάλιστα εκεί πού η φύση αποκαλύπτει το άγριο μεγαλείο της: στα πολλά θαυμάσια φαράγγια αυτών των βουνών.

Εκκλησίες & Μοναστήρια

Το μεγάλο θρησκευτικό μνημείο της Ευρυτανίας, το προσκύνημα με τους χιλιάδες επισκέπτες από πολύ παλιά, είναι η Μονή του Προυσού. Το μοναστήρι είναι αξιομνημόνευτο όχι μόνο σαν μνημείο καθεαυτό, αλλά και σαν τοποθεσία μοναδικού φυσικού κάλλους. Χτισμένο πάνω από μια πραγματικά απόκρημνη χαράδρα, με ιστορία που ξεκινά από τον 9ο αι., ήταν για αιώνες το μεγαλύτερο προσκύνημα της Ελλάδας. Ο ναός της Παναγίας μέσα στον βράχο διατηρεί την αρχαία του ταπεινή ομορφιά, με τις εξαιρετικές τοιχογραφίες του 12ου αι., τις νεώτερες του 18ου και, βέβαια, την μοναδικής ομορφιάς εικόνα της Παναγίας της Προυσιώτισσας.

Το μοναστήρι ήταν φάρος παιδείας για το Γένος στα χρόνια της Τουρκοκρατίας. Τεκμήρια αυτής της ιστορίας μπορεί να δει ο επισκέπτης στο μουσείο της μονής, όπου φυλάγονται και τα όπλα και προσωπικά αντικείμενα του στρατηγού Γεωργίου Καραϊσκάκη, που αγαπούσε το μοναστήρι και το είχε σαν κάστρο του. Πάνω από την μονή, άλλωστε, στον δρόμο που οδηγεί σε αυτήν, βρίσκονται οι δύο μικροί πύργοι, που έχτισε ο ήρωας για την προστασία της.

Το δεύτερο σε παλαιότητα και λάμψη μοναστήρι της Ευρυτανίας είναι η Μονή Τατάρνας, 26 χλμ Δυτικά της Φραγκίστας, δίπλα στα Τριπόταμα. Δυστυχώς δεν σώζεται σήμερα τίποτα από το βυζαντινό μοναστήρι του 13ου αι., όμως η μονή παραμένει σημαντική για την ζωή του τόπου και στο μουσείο της φυλάγονται εξαιρετικά ιστορικά ντοκουμέντα του παρελθόντος της.

Τα Άγραφα, παρ’ όλη την φτώχεια και την απομόνωσή τους, ήταν τόπος που άνθησε η λαϊκή θρησκευτική αρχιτεκτονική και ζωγραφική τον 17ο-18ο αι. Στον οικισμό Βράχα του Φουρνά, 52 χλμ Βόρεια από το Καρπενήσι, βρισκόταν η ιστορική Μονή Μεταμορφώσεως Σωτήρος. Τόπος με μεγάλη ιστορία και σπάνια φυσική ομορφιά. Από την ιστορική μονή σήμερα διασώζεται το κομψό, πέτρινο καθολικό (18ος αι.), διακοσμημένο με εξαιρετικές μεταβυζαντινές τοιχογραφίες.

Στην καρδιά των Αγράφων, λίγο βορειότερα από τα Επινιανά και πάνω από το, εκπληκτικής ομορφιάς, φαράγγι του Ασπρορέματος, βρίσκεται η Μονή Στάνας. Από το μοναστήρι, που η ιστορία του πάει πίσω στα μεσοβυζαντινά χρόνια, σώζεται μέσα στον βράχο ο ιδιότυπος ναός του, που φιλοξενεί και την πολύτιμη εικόνα της Παναγίας· εφέστιο εικόνα των Αγραφιωτών.

Στην περιοχή των Αγράφων, επίσης, πρέπει να αναφέρουμε:

Την Μονή Αγ. Τριάδας Σάϊκας, στον οικισμό Πετράλωνα, 28 χλμ Δυτικά των Αγράφων, με την ιδιότυπη αγραφιώτικη αρχιτεκτονική και τις εξαίρετες, αν και ταλαιπωρημένες από τον χρόνο, τοιχογραφίες του 17ου αι.

Στα Βραγγιανά, την θαυμάσια εκκλησία της Αγ. Παρασκευής στα Βραγγιανά, στην θέση του ομώνυμου μοναστηριού του 17ου αι., όπου λειτούργησε το Ελληνομουσείο Αγράφων, η περίφημη Σχολή των Βραγγιανών και τον Αγ. Ιωάννη Θεολόγο, αυθεντικό δείγμα εκκλησιαστικής τέχνης του 17ου αι.

Τον Αγ. Ταξιάρχη στον Μάραθο· εντυπωσιακό ναό του 16ου αι., όπου βαφτίστηκε ο Κατσαντώνης.

Και στους Δομιανούς την εξαιρετικά διατηρημένη Μονή Παναγίας Δομιανίτισσας

Τέλος, στην πόλη του Καρπενησίου συναντάμε τον πολύ αξιόλογο ναό της Αγ. Τριάδας (17ος αι.)

Πέτρινα γεφύρια

Η Ευρυτανία, τόπος γεμάτος χαράδρες, φαράγγια και ρέματα, είχε όσο λίγες περιοχές την ανάγκη να γεφυρώνει τα χάσματα στις ατέλειωτες διαδρομές ανάμεσα στους δεκάδες ορεινούς οικισμούς της. Η ανάγκη αυτή εξυπηρετούνταν παλιά με πρόχειρα ξύλινα ή και κρεμαστά, κάποτε, γεφύρια. Όμως στα μεγάλα περάσματα έχτισαν πολλά πέτρινα γεφύρια. Όχι τόσο μεγάλα και εντυπωσιακά όσο αλλού, αλλά όμορφα και χαριτωμένα. Αρκετά από αυτά σώζονται ακόμη, κυρίως στα Άγραφα, και χαρίζουν στον επισκέπτη μια ξεχωριστή αισθητική και συναισθηματική απόλαυση.

Μουσεία

Στους Κορυσχάδες, μόλις 5 χλμ Δυτικά του Καρπενησίου, όπου ήταν η έδρα της Κυβέρνησης του βουνού το 1944, υπάρχει το Μουσείο Εθνικής Αντίστασης με σημαντικά τεκμήρια της εποχής και του απελευθερωτικού αγώνα. Ανάλογο μουσείο υπάρχει στην Βίνιανη, όπου και ιδρύθηκε η Κυβέρνηση του βουνού και όπου ήταν το αρχηγείο του ΕΛΑΣ.

Λαογραφικά μουσεία υπάρχουν πολλά, μικρά αλλά αξιόλογα. Θα τα βρείτε στα χωριά: Μεγάλο Χωριό, Παλιό Μικρό Χωριό, Γρανίτσα, Δομνίστα, Αγία Τριάδα και Τόρνος.