Σμίξη

Η Σμίξη είναι χτισμένη στα 1220μ. κι είναι ένα από τα ορεινά βλαχοχώρια της Β. Πίνδου. Η παρουσία του χιονοδρομικού κέντρου, σε μικρή απόσταση από αυτήν, την έχει καταστήσει ορεινό θέρετρο της περιοχής.

Στην Σμίξη σώζονται πολλά παραδοσιακά πέτρινα σπίτια που προσδίδουν ιδιαιτερότητα στον οικισμό. Τα περισσότερα είναι ηλικίας 100-150 ετών, διατηρούνται σε καλή κατάσταση και κατοικούνται. Επίσης, η Σμίξη, όπως όλα τα βλαχοχώρια της Πίνδου, διαθέτει πολλές παλιές πέτρινες βρύσες που η ηλικία τους φτάνει μέχρι και τους τέσσερις αιώνες.

Η εκκλησία του Αγίου Αθανασίου, που βρίσκεται μέσα σε ένα δάσος από πεύκα και οξιές, είναι η πρώτη εκκλησία που χτίσθηκε αφού ολοκληρώθηκε το χωριό. Η παράδοση θέλει να έχει χτισθεί υπόγεια από το φόβο των αλλόθρησκων Τούρκων και Αλβανών. Το 1760 αφαιρέθηκαν τα γύρω χώματα και ο ναός μετατράπηκε σε ημιυπόγειος, όπως είναι σήμερα. Ενδιαφέρον παρουσιάζει και η εκκλησία του Αγίου Νικολάου που χτίστηκε το 1750.

Και στην Σμίξη, όπως και στα άλλα βλαχοχώρια της περιοχής ο θερινός εορταστικός κύκλος ξεκινά του Αγίου Πνεύματος. Τότε οι γυναίκες του χωριού μοιράζουν πίτες, γλυκά και επταζυμωτό ψωμί (με μυρωδικά) στην εκκλησία του Αγ. Νικολάου και του Αγ. Αθανασίου. Ακολουθούν τα περίφημα Κλείδωνα στις 24 Ιουνίου. Πρόκειται για εορτή αυστηρά γυναικεία με πανάρχαια στοιχεία και τυπολογία: το βράδυ της παραμονής, οι νέες βάζουν σε ένα γκιούμι (λαγήνι) ένα δαχτυλίδι και ένα μπουκέτο λουλούδια, τραγουδώντας και χορεύοντας γύρω από αυτό. Στη συνέχεια πηγαίνουν σε τρεις βρύσες να το γεμίσουν με νερό, ενώ ανήμερα της γιορτής κατευθύνονται τραγουδώντας στις περιοχές Αγ. Αθανασίου και Αγ. Παντελεήμονα για να μαζέψουν γιαννάκια (λουλούδια). Χορεύουν έξω από την εκκλησία του Αγ. Αθανασίου και γυρίζοντας στα σπίτια τους ξεριζώνουν τα παλιά λουλούδια, ανταλλάσουν μεταξύ τους καινούργια κρεμώντας τα στους τοίχους των σπιτιών τους και αν αυτά ανθίσουν όπως είναι, τότε αυτό είναι καλός οιωνός για τους κατόχους τους. Το απόγευμα οι γυναίκες ντύνουν το γκιούμι νύφη (με πέπλο). Τραγουδώντας πάνε πάλι σε τρεις βρύσες, το γεμίζουν με νερό και επιστρέφοντας βγάζουν τα δαχτυλίδια και τα λουλούδια από μέσα. Αν το δαχτυλίδι είναι λαμπερό, αυτό αποτελεί καλό σημάδι για την ευημερία του σπιτιού. Τέλος λύνουν τα μπουκέτα και τα πετάνε στις στέγες των σπιτιών, ενώ με το νερό οι γυναίκες βρέχουν τα μαλλιά τους και οι νέες πιάνουν προζύμι.
Το Δεκαπενταύγουστο μετά την Λειτουργία έξω από κάθε σπίτι ψήνεται ένα αρνί, όπως το Πάσχα. Το απόγευμα οι νέοι του χωριού ντύνονται με παραδοσιακές στολές και κάνουν αναπαράσταση βλάχικου γάμου, ενώ η μέρα κλέινει με γλέντι το βράδυ στην πλατεία. Την επομένη ο κάτοικοι εκκλησιάζονται στον Αγ. Αθανάσιο. Ακολουθεί μικτός χορός έξω από την εκκλησία, χωρίς μουσικά όργανα. Μετά οι άντρες του χωριού παίρνουν μέρος σε αγώνα άλματος εις τριπλούν. Στις 17 Αυγούστου ο εκκλησιασμός γίνεται στον Αγ. Γεώργιο και ακολουθεί ο χορός και οι επισκέψεις στην ομώνυμη συνοικία. Το απόγευμα οργανώνεται παραδοσιακός χορός στη θέση Γκόρτσο Ζάβα, όπου παλιά διεξαγόταν το νυφοδιάλεγμα. Οι νέοι και οι νέες τραγουδούν νυφιάτικα τραγούδια, ντυμένοι παραδοσιακά. Τέλος στις 18 Αυγούστου η Λειτουργία γίνεται στην εκκλησία της Αγ. Παρασκευής, όπου και πάλι μετά ψήνουν αρνιά και χορεύουν.

Σαμαρίνα

Σε υψόμετρο 1650 μ., βρίσκεται το μεγαλύτερο και πιο φημισμένο βλαχοχώρι των Γρεβενών και ολόκληρης της Ελλάδας, η Σαμαρίνα. Είναι ο ορεινότερος οικισμός της πατρίδας μας, χτισμένος κάτω από το δάσος της Κιούριστας,  στις ανατολικές πλαγιές του Σμόλικα (2637μ.) του δεύτερου υψηλότερου βουνού της Ελλάδας. Σήμερα ο σταθερός πληθυσμός του χωριού είναι περίπου 1000 κάτοικοι. Ενώ το καλοκαίρι, από τις 5 μέχρι τις 20 Αυγούστου ο πληθυσμός αυξάνεται και αγγίζει τις 10.000.

Στο κοινοτικό κατάστημα της Σαμαρίνας στεγάζεται το Λαογραφικό Μουσείο του χωριού. Αντιπροσωπευτικό δείγμα της παραδοσιακής αρχιτεκτονικής της περιοχής είναι το δημοτικό σχολείο του χωριού. Με 200 μαθητές μέχρι το 1960, σήμερα στεγάζει την δημοτική βιβλιοθήκη με πάνω από 6000 τίτλους βιβλίων. Στην γειτονιά του Αγίου Αθανασίου λειτουργούν τα μαντάνια που χρησίμευαν στην επεξεργασία των μάλλινων υφασμάτων (κάπες, χαλιά, μάλλινα υφάσματα) με τη βοήθεια του νερού. Στην γειτονιά του Παπακύργια λειτουργούν δύο ντριστέλες, υδροτριβεία που χρησίμευαν για το πλύσιμο των υφασμάτων, χαλιών, κουβερτών κ.α. Στο Μουσείο Δρακόλιμνη Σαμαρίνας εκτίθεται στον επάνω όροφο μια πλούσια λαογραφική συλλογή με τοπικές φορεσιές, οικιακά και γεωργικά σκεύη, αργαλειό, υφαντά κ.α. ενώ ισόγειο υπάρχει καφέ και εστιατόριο.

Η εκκλησία του Αγίου Αθανασίου με το παρεκκλήσι των Αγίων Αναργύρων χτίστηκε το 1840 και διαθέτει ξυλόγλυπτο τέμπλο και παλιές εικόνες με εξαιρετικές αγιογραφίες. Αξιόλογες εικόνες του 18ου αι. σώζονται και στην εκκλησία του Προφήτη Ηλία που χτίστηκε το 1795 και αγιογραφήθηκαν από ντόπιους καλλιτέχνες. Το 1819 ιδρύθηκε ο ναός της Κοιμήσεως της Θεοτόκου (Μεγάλη Παναγία) με το παρεκκλήσι των Αγίων Αποστόλων. Επίσης μέσα στο χωριό βρίσκεται η εκκλησία του Γενέσιου της Θεοτόκου (1864) (Μικρή Παναγιά) με το παρεκκλήσι των Αγίων Πάντων. Επίσης, το χωριό έχει πολλές όμορφες βρύσες που κατασκευάστηκαν επί Τουρκοκρατίας.

Τέσσερα χιλιόμετρα νότια του χωριού συναντάμε μέσα στο δάσος το μοναστήρι της Αγίας Παρασκευής (1713). Το μοναστήρι κατά τη διάρκεια της Τουρκοκρατίας ήταν κέντρο κλεφτών και αρματολών κι από εδώ ξεκίνησε το επαναστατικό του έργο ο εκ Σαμαρίνης νεομάρτυρας Δημήτριος που μαρτύρησε το 1808. Στην ίδια περιοχή βρίσκεται ο ναός της Μεταμόρφωσης του Σωτήρα (1813), επίσης αγιογραφημένος από ντόπιους. Το μοναστήρι και ο ναός αποτελούσαν τις εκκλησίες της Σαμαρίνας στην παλιά της θέση.

Αβδέλλα

Η Αβδέλλα είναι ένα από τα πιο γνωστά θέρετρα του νομού Γρεβενών. Βρίσκεται σε υψόμετρο 1400μ. και το χειμώνα είναι σχεδόν έρημη (μένουν μόνο λίγοι φύλακες), αλλά το καλοκαίρι γεμίζει κόσμο (επισκέπτες και κτηνοτρόφοι που επιστρέφουν από τον κάμπο).

Το χωριό περιβάλλεται από πανέμορφες κορυφές, άλλες γυμνές και άλλες δασωμένες. Τα δέντρα που καλύπτουν τις πλαγιές των κορυφών αυτών είναι κυρίως οξιές και πεύκα. Το Σμιξιώτικο ρέμα, που πηγάζει από τη Βασιλίτσα και καταλήγει στο Βενέτικο, περνά από την περιφέρεια της Αβδέλλας και εμπλουτίζεται με τα νερά των γύρω πηγών. Σημαντικές για την αισθητική της περιοχής είναι οι πολλές βρύσες μέσα και γύρω από το χωριό.

Στην Αβδέλα αξίζουν την προσοχή μας η μεταβυζαντινή εκκλησία του Αγίου Αθανασίου, η εκκλησία της Μεταμόρφωσης του Σωτήρος (ανατολικά του χωριού σε υψόμετρο 1700 μ.) και της Αγίας Τριάδας (μέσα στο δάσος της Αβδέλλας).

Το καλοκαίρι στην Αβδέλα είναι γεμάτο πανηγύρια. Τα πανηγύρια ξεκινάνε με τον εορτασμό του Αγίου Πνεύματος. Συνέχεια δίνεται στις 24 Ιουνίου, όπου γιορτάζονται τα Κλείδωνα, μια γιορτή αποκλειστικά γυναικεία (ο χορός στην πλατεία στήνεται μόνο από γυναικες). Της Αγίας Παρασκευής το πανηγύρι όμως (25 και 26 Ιουλίου) είναι παλαϊκό. Του Σωτήρος (6 Αυγούστου) ξεκινά με διανυκτέρευση την παραμονή έξω από την ομώνυμη εκκλησία και συνεχίζεται την άλλη μέρα με δημοπράτηση της εικόνας και πανηγύρι στην πεδιάδα Μπάντια Μάρι. Το γλέντι συνεχίζεται το βράδυ στην πλατεία του χωριού ως το πρωί. Τέλος, στις 13 Αυγούστου αρχίζουν οι εκδηλώσεις προς τιμήν των αδερφών Μανάκια, των πρώτων Ελλήνων κινηματογραφιστών, που κατάγονταν από την Αβδέλλα, με χορό στην πλατεία, ομιλίες και έκθεση φωτογραφίας. Ακολουθεί ένας πενθήμερος εορτασμός του Δεκαπενταύγουστου με καθημερινή λειτουργία, γλέντια στην πλατεία και χορό στη θέση Μπουρμπουάνια στον Αγίο Αθανάσιο.

Σπήλαιο

Το Σπήλαιο είναι ένας οικισμός 25χλμ. δυτικά της πόλης των Γρεβενών στον ορεινό όγκο της ΒΑ Πίνδου, χτισμένο σε υψόμετρο 980μ. στο νοτιότερο υψίπεδο του όρους Όρλιακα κάτω από την κορυφή Σταυρός. Δύο ποταμοί από δυτικά ο Περιβολιώτικος και ανατολικά ο Σμιξιώτικος ενώνονται και δημιουργούν τον Βενέτικο τον κυριότερο παραπόταμο του Αλιάκμονα. Η τοποθεσία του χωριού είναι ανεπανάληπτης ομορφιάς με πλατειά θέα που βλέπει ανατολικά τα Πιέρια-Καμβούνια-Όλυμπο-Ζυγό και δυτικά τον Εθνικό Δρυμό της Πίνδου με την πανέμορφη κοιλάδα Βάλια Κάλντα.

Αρχαιολογικά ευρήματα αποδίδουν στο χωριό ιστορία ύπαρξης τεσσάρων και πλέον χιλιετιών, όπως μαρτυρούν ευρήματα της νεολιθικής εποχής στην θέση Κούλια, ταφικά ευρήματα του τέλους της εποχής του χαλκού στη πλατεία του χωριού και υπολείμματα τειχών ρωμαϊκής και βυζαντινής εποχής.

Στο Σπήλαιο βρίσκεται η μεταβυζαντινή (17ος αι.) Μονή της Υπεραγίας Θεοτόκου Σπηλαιωτίσσης, της οποίας το σωζόμενο καθολικό είναι σημαντικό μνημείο της περιοχής. Εσωτερικά η εκκλησία καλύπτεται από πλήθος αγιογραφιών εξαιρετικής τέχνης.

Στα νότια του χωριού, στην είσοδο του φαραγγιού, βρίσκεται το Γεφύρι της Πορτίτσας. Είναι ένα θαυμάσιο δίτοξο πέτρινο γεφύρι του 1743, που χτίστηκε με προσφορές από το Μοναστήρι του Σπηλαίου. Το άνοιγμα του μεγάλου τόξου φτάνει τα 13,80μ. και του μικρού τα 5μ. Το συνολικό του μήκος είναι 3μ. και το πλάτος του 2,70μ., το δε συνολικό του ύψος του φτάνει τα 7,80μ.

Στην περιοχή του Σπηλαίου βρίσκονται δύο ακόμη πέτρινα γεφύρια, που χτίστηκαν γύρω στο 1800: το τρίτοξο Γεφύρι Κατσογιάννη και το μονότοξο Γεφύρι Λιατίσας, χτισμένο σε τοποθεσίας άγριας ομορφιάς του φαραγγιού.

Επάνω καί ψηλότερα από το σημερινό χωριό απλώνεται η Ακρόπολη, διαστάσεων περίπου 200X100μ., που περιβάλλονταν από τείχος στίς τρεις πλευρές, ενώ από τήν ανατολική υψώνεται κατακόρυφη βραχώδης έκταση.