Αρχαίο Δίον

Στους ΒΑ πρόποδες του Ολύμπου βρίσκεται το αρχαίο Δίον, η ιερή πόλη των Μακεδόνων, σε μια περιοχή κατάφυτη, που κατακλύζεται στην κυριολεξία από νερά. Το Δίον καλύπτει χωρίς διακοπή μια περίοδο 1000 χρόνων ζωής, από τον 5ο αι. π.Χ. μέχρι τον 5ο αι. μ.Χ. Στον σημερινό αρχαιολογικό χώρο, που έχει διαμορφωθεί σαν Αρχαιολογικό Πάρκο, ο επισκέπτης έχει την ευκαιρία να δει μοναδικά τεκμήρια της καθημερινής ζωής, σε κάθε της διάσταση, των Ελληνιστικών Χρόνων και της Ύστερης Αρχαιότητας.

Στο Δίον μαζεύονταν οι Μακεδόνες για να τιμήσουν με θυσίες και αναθήματα τους Ολύμπιους θεούς. Στο ιερό του Διός Ολυμπίου φιλοξενούνταν το χάλκινο σύνταγμα του Λυσίππου, που παρίστανε τους 25 ιππείς που έπεσαν στη μάχη του Γρανικού. Στα χρόνια του Φιλίππου Ε' οι Αιτωλοί ισοπέδωσαν την πόλη. Το 168 π.Χ. στην μάχη της γειτονικής Πύδνας οι Ρωμαίοι κατέλυσαν το μακεδονικό κράτος και το Δίον έγινε ρωμαϊκή αποικία. Στον 2ο και 3ο αι. μ.Χ. το Δίον γνώρισε μια δεύτερη περίοδο ακμής. Ο επίλογος γράφεται για το Δίον τον 5ο αι. μ.Χ., όταν καταστρεπτικοί σεισμοί, πλημμύρες και άλλες θεομηνίες έφεραν το τέλος της πόλης.

Αρχαία Λείβηθρα

Τα αρχαία Λείβηθρα βρίσκονται στην άκρη του ρέματος της Ζηλιάνας, που χωρίζει τον Πάνω Όλυμπο από τον Κάτω, στα δεξιά του δασικού δρόμου που ανεβαίνει από την Νέα Σκοτίνα στην εγκαταλειμμένη Παλαιά.

Πιστεύεται ότι ήταν η πατρίδα του μυθικού Ορφέα. Ο αρχαιολογικός χώροςέχει συνολική έκταση πάνω από 1500 στρ. και περιλαμβάνει την περιτειχισμένη αρχαία Ακρόπολη, τον αρχαίο οικισμό, που χρονολογείται από τα προϊστορικά χρόνια μέχρι και τα βυζαντινά, και τα αρχαία νεκροταφεία, που χρονολογούνται από τα προϊστορικά χρόνια έως και τα ελληνιστικά.

Νεολιθικός Οικισμός Μακρύγιαλου

Δυτικά της αρχαίας Πύδνας βρίσκεται ο νεολιθικός οικισμός του Μακρύγιαλου, ένας από τους μεγαλύτερους προϊστορικούς οικισμούς της Ελλάδας. Είναι ένας επίπεδος εκτεταμένος οικισμός της νεότερης νεολιθικής περιόδου (5300 - 4500 π.Χ), που η συνολική του έκταση υπολογίζεται στα 500 στρ. Τα σπίτια είναι κυκλικές, ημιυπόγεις καλύβες που συναντώνται για πρώτη φορά στην Ελλάδα αυτήν την περίοδο.

Αρχαία Πύδνα – Επισκοπή Κίτρους

Στον Μακρύγιαλο, διατηρούνται τα ερείπια του κάστρου της βυζαντινής επισκοπής Κίτρους. Τα ερείπια αυτά αποτελούν τα μόνα ορατά σήμερα υπολείμματα της βυζαντινής Πύδνας, που τον 7ο αι. ονομάσθηκε Κίτρος και υπήρξε μέχρι τον 14ο αι. η σημαντικότερη πόλη της μεσαιωνικής Πιερίας.

Το κάστρο πυρπολήθηκε από τους Βούλγαρους στο τέλος του 10ου αι. Στην θέση της κατεστραμμένης παλαιοχριστιανικής βασιλικής ιδρύθηκε τότε μια νέα, μεγαλόπρεπη βασιλική μεταβατικού τύπου που υπήρξε ο επισκοπικός ναός του Κίτρους. Το Κίτρος αναδείχθηκε τον 12ο αι. σε κέντρο παραγωγής κεραμικής και σε δραστήριο εμπορικό λιμάνι. Την ακμή του διέκοψε η άφιξη των Φράγκων το 1204, οι οποίοι κυρίευσαν το κάστρο και πυρπόλησαν όλον τον οικισμό. Εγκαταλείφθηκε, τελικά, λόγω πειρατικών επιδρομών, στο τέλος του 15ου αι., οπότε οι κάτοικοι του μετοίκισαν στον σημερινό οικισμό του Κίτρους.

Κάστρο Πλαταμώνα

Σε δεσπόζουσα, στρατηγική θέση της διαδρομής Κατερίνης - Λάρισας βρίσκεται η καστροπολιτεία του Πλαταμώνα. Κτισμένη τον 10 αι., στην θέση της αρχαίας πόλης Ηράκλειο, με σκοπό τον έλεγχο της διάβασης Μακεδονίας – Θεσσαλίας, συμπληρώθηκε μετά το 1204 από το Βονιφάτιο το Μομφερατικό, ο οποίος πήρε τη βασιλεία της Θεσσαλονίκης στο πλαίσιο της διανομής της βυζαντινής αυτοκρατορίας μετά την άλωση της Κωνσταντινούπολης από τους Φράγκους. Στο τέλος του 14ου αι. καταλαμβάνεται από τους Τούρκους, αλλά εξακολουθεί να κατοικείται από Χριστιανούς.