Στα περισσότερα ψηλά βουνά η ιστορία είτε απουσιάζει είτε είναι στοιχειώδης. Η ανθρώπινη δραστηριότητα συνήθως εξαντλείται σε πρακτικές επιβίωσης, που ελάχιστα, ή και καθόλου, αλλάζουν στο πέρασμα των αιώνων. Η ζωή των ποιμένων ή των ξυλοκόπων δεν άλλαξε και πολύ για χιλιετηρίδες, αν εξαιρέσουμε την εποχή μας, όπου η τεχνολογική έκρηξη άλλαξε δραματικά τον κόσμο μας. Ομως ο Παρνασσός είναι μια εκκωφαντική εξαίρεση σε αυτόν τον κανόνα. Ο Παρνασσός έχει τόση πολλή και τόσο μακραίωνη ιστορία που λίγοι τόποι έχουν.

Ο Παρνασσός ήταν από τα πλέον ιερά μέρη, αν όχι το ιερώτερο, της αρχαίας Ελλάδας από τα προϊστορικά ήδη χρόνια. Στις ορθοπλαγιές των Δελφών και στο οροπέδιο του Λιβαδιού της Αράχωβας λατρευόταν, από τους προελληνικούς πληθυσμούς, η Μεγάλη Μητέρα Γη. Τα ιερά αυτά τα παρέλαβαν οι Ελληνες όταν κυριάρχησαν στην νοτιοβαλκανική χερσόνησο και τα έκαναν δικά τους πανελλήνια ιερά. Η σημασία των Δελφών ήταν τέτοια που τους έκαναν κέντρο των ιστορικών εξελίξεων στον ελλαδικό πολιτιστικό χώρο, κυρίως κατά τα αρχαϊκά χρόνια. Αλλά και αργότερα, μέχρι την ρωμαϊκή εποχή, οι Δελφοί κι ο Παρνασσός ήταν ψηλά στην συνείδηση των Ελλήνων και πολύ παραπέρα. Αλλωστε οι βορειοανατολικές υπώρειες του Παρνασσού ήταν το λίκνο της λατρείας του Διονύσου για την Νότια Ελλάδα. Οι βόρειες και βορειοανατολικές πλαγιές του και η λεκάνη του Κηφισού, ήταν κατοικημένες από θρακικά φύλα, φορείς της εξάπλωσης της διονυσιακής θρησκείας για την Αττική, την Βοιωτία και από κεί για όλον τον αρχαίο κόσμο της Ανατολικής Μεσογείου.

Αυτή η θρησκευτική σημασία του Παρνασσού θα υποχωρήσει στα μεσαιωνικά, χριστιανικά χρόνια, αλλά η ιστορική του παρουσία δεν θα χαθεί, καθώς θα στέκει στο κέντρο μιας περιοχής με σημαντική δραστηριότητα τα χρόνια αυτά. Οι άρχοντες του βοιωτικού και του κρισσαίου κάμπου αλλάζανε —Φράγγοι, Καταλανοί, Τούρκοι— μα το βουνό κρατούσε την δικιά του αρχοντιά, μια αρχοντιά κληρονομημένη από χρόνους πολύ αρχαίους. Με αυτήν την κληρονομιά μπήκε στην νεώτερη ιστορία.