Η Μονή Οσίου Λουκά

Το μοναστήρι του Οσίου Λουκά, στέκεται στην δυτική πλαγιά του Ελικώνα, κάτω από την ακρόπολη του Αρχαίου Στείριου, 9χλμ. από το Δίστομο. Η απαρχή της μοναστικής δραστηριότητας στην περιοχή ξεκινάει από τον ίδιο τον Όσιο Λουκά, όταν ασκήτευσε εκεί στα τελευταία χρόνια της ζωής του, από το 946 έως το 953. Πρόκειται για Μνημείο Παγκόσμιας Κληρονομιάς της UNESCO. Η εξαιρετική αρχιτεκτονική του και τα ζωγραφικά του σύνολα, το καθιστούν ένα από τα σημαντικότερα μεσαιωνικά μνημεία του κόσμου και όχι μόνο της Ελλάδας.

Το συγκρότημα αποτελείται από το σύμπλεγμα δύο εκκλησιών, τον ναό της Παναγίας και το καθολικό, που πλαισιώνονται από κελλιά και βοηθητικά κτίσματα. Ο παλαιότερος ναός αφιερωμένος στην Παναγία χρονολογείται στο δέυτερο μισό τού 10ου αι. Κτισμένη σύμφωνα με κωνσταντινουπολίτικα πρότυπα, η εκκλησία κατέχει μια εξέχουσα θέση στην ιστορία της βυζαντινής αρχιτεκτονικής στην Ελλάδα. Ανήκει στον σύνθετο τετρακιόνιο σταυροειδή εγγεγραμμένο ναό με τρούλο, τον τύπο δηλαδή που χαρακτηρίζει την αρχιτεκτονική σχολή της Κωνσταντινούπολης. Όπως συχνά συμβαίνει στα μοναστήρια, στον κυρίως ναό έχει προσαρτηθεί ευρύχωρος νάρθηκας, η λιτή. Δυτικά της λιτής, ο ιδιότυπος εξωνάρθηκας αποτελείται από ένα ανοικτό προστώο με δύο κλειστά διαμερίσματα στα δύο άκρα, τα οποία προεξείχαν από το περίγραμμα του κυρίως ναού. Το νότιο διαμέρισμα του εξωνάρθηκα ενσωματώθηκε στη μεταγενέστερη εκκλησία, το καθολικό της μονής. Η μοναδική τοιχογραφία που σώθηκε από την αρχική διακόσμηση του ναού της Παναγίας ιστορεί την εμφάνιση του αρχάγγελου Μιχαήλ στον Ιησού του Ναύη πριν από την άλωση της Ιεριχούς. Τοιχογραφίες διασώζονται και στο νότιο σκέλος του σταυρού και το διακονικό. Παριστάνονται συνολικά πέντε μορφές ιεραρχών, που έχουν χρονολογηθεί στο τέλος του 12ου αι.

Το καθολικό κτίσθηκε στις πρώτες δεκαετίες του 11ου αι. για να στεγάσει το λείψανο του Οσίου, είναι μεγαλύτερο σε διαστάσεις και συμπληρώνεται με υπόγεια κρύπτη. Τα ψηφιδωτά που διακοσμούν τους τοίχους του καθολικού αποτελούν κορυφαία αριστουργήματα της βυζαντινής τέχνης. Ανήκει στον αρχιτεκτονικό τύπο του ηπειρωτικού οκταγωνικού και θεωρείται το πρότυπο όλων των μεταγενέστερων ναών αυτού του τύπου. Στο βορειανατολικό παρεκκλήσι του έχει τοποθετηθεί η μαρμάρινη λειψανοθήκη του Οσίου. Πρόκειται για το τμήμα του καθολικού που συνδέεται με το ναό της Παναγίας, διευκολύνοντας τη διέλευση των προσκυνητών μπροστά από το ιερό λείψανο και την εισοδό τους στο ναό της Παναγίας. Ταυτόχρονα με το καθολικό κτίσθηκε η κρύπτη, που έχει σε κάτοψη το σχήμα σταυροειδούς τετρακιόνιου ναού. Στην κρύπτη στεγάζεται ο αρχικός τάφος του οσίου Λουκά. Τα λαμπρά ψηφιδωτά που κοσμούν τις ανώτερες επιφάνειες του καθολικού, αποτελούν ένα από τα σημαντικότερα ψηφιδωτά σύνολα της βυζαντινής τέχνης. Χρονολογούνται γύρω στη δεύτερη και τρίτη δεκαετία του 11ου αι. Τα δύο παρεκκλήσια, βορειοδυτικό και νοτιοδυτικό, μικρό τμήμα του βορειοανατολικού διαμερίσματος και η κρύπτη κοσμούνται με τοιχογραφίες που χροονολογούνται στο τρίτο τέταρτο του 11ου αι.

Η τράπεζα της μονής, αναστηλωμένη σήμερα, λειτουργεί από το 1993 ως συλλογή γλυπτών, όπου εκτίθενται τα εξαιρετικής τέχνης αρχιτεκτονικά μέλη από το μοναστήρι και την ευρύτερη περιοχή.

Η αρχαία Δαυλίς

Η αρχαία φωκική πόλη της Δαυλίδας βρίσκεται εκεί που στέκεται και η σύγχρονη κωμόπολη της Δαύλειας, στις ανατολικές πλαγιές του Παρνασσού. Από την αρχαία Δαυλίδα διερχόταν ο δρόμος που οδηγούσε από τη Χαιρώνεια στους Δελφούς, η περίφημη Σχιστή οδός, όπου σύμφωνα με την παράδοση ο Οιδίποδας σκότωσε τον πατέρα του Λάϊο. Η Δαυλίδα, όπως αναφέρει ο Όμηρος, συμμετείχε στον Τρωικό πόλεμο μαζί με άλλες οκτώ Φωκικές πόλεις. Ο Παυσανίας αναφέρει πως κοντά στην Δαυλίδα βρισκόταν το βουλευτήριο του κοινού των Φωκικών πόλεων.

Η ακρόπολη της αρχαίας πόλης βρίσκεται πάνω σε έναν κατάφυτο λόφο με πανοραμική θέα στον Παρνασσό. Σώζονται μεγάλο τμήμα του οχυρωματικού τείχους (4ος αι. π.Χ.) και ερείπια κτισμάτων. Η βάση του τείχους φαίνεται να χρονολογείται από την εποχή των Πελασγών. Στο εσωτερικό της ακρόπολης βρίσκεται ο βυζαντινός ναΐσκος των Αγίων Θεοδώρων. Σώζονται ερείπια του ναού, κάποιες κολόνες και το σύνθρονο. Ο ναός έχει κτιστεί επάνω στα θεμέλια του ναού της Πολιάδος Αθηνάς και με οικοδομικό υλικό προερχόμενο από το ναό αυτό.

Κοντά στην Δαύλεια (5χλμ.) βρίσκεται και η σημαντική Μονή της Κοίμησης της Θεοτόκου Ιερουσαλήμ. Ιδρύθηκε πιθανότατα το 1088, χρονολογία κατασκευής και του καθολικού της. Ισως όμως να υπήρχε ήδη πριν από το 1000 μ.Χ. Η σημερινή μορφή του ναού δεν είναι η αρχική, καθώς πρέπει να προηγήθηκαν στην ίδια θέση άλλοι δύο, που καταστράφηκαν από σεισμό και πυρκαγιές. Η μονή ανέπτυξε σημαντική δράση κατά την Τουρκοκρατία, όταν οι μοναχοί νοσήλευαν αρρώστους και τραυματίες και συντηρούσαν και ανεφοδίαζαν οικογένειες αγωνιστών. Για τη δράση της η Μονή πολιορκήθηκε και καταστράφηκε από τους Τούρκους.

ΑΛΛΑ ΜΝΗΜΕΙΑ ΣΤΗΝ ΕΥΡΥΤΕΡΗ ΠΕΡΙΟΧΗ:

Η αρχαία Χαιρώνεια, πατρίδα του μεγάλου ιστορικού Πλούταρχου, βρίσκεται 15χλμ. περίπου βόρεια της Λιβαδειάς (38χλμ. από την Αράχωβα). Η πόλη έχει πανάρχαια ιστορία που ξεκινά από τους προϊστορικούς χρόνους. Είναι ιδιαίτερα γνωστή για την μάχη του 338 π.Χ., που σήμανε την επικράτηση των Μακεδόνων στην Ελλάδα. Ο περίφημος Λέων της Χαιρωνείας, που στήθηκε στο πεδίο της μάχης είναι από τα πιό γνωστά αρχαιολογικά αξιοθέατα της Βοιωτίας. Στην θέση αυτή σώζονται ακόμη, το αρχαίο θέατρο και η ακρόπολη της Χαιρώνειας.
Στο Αρχαιολογικό Μουσείο της εκτίθενται σημαντικά ευρήματα από την προϊστορική και κλασική περίοδο της ιστορικής διαδρομής της.

Η περιοχή του Ορχομενού είναι ένας πολύ πυκνός αρχαιολογικά τόπος, από τα προϊστορικά χρόνια. Στην περιοχή αξίζουν την προσοχή του επισκέπτη ο θολωτός μυκηναϊκός τάφος, ο μεγαλύτερος της Ελλάδας, γνωστός και σαν τάφος του Μινύα και το αρχαίο θέατρο του 4ου αι. π.Χ.

Μεταξύ του Ορχομενού και του Κάστρου βρίσκεται ο Γλας, το μεγαλύτερο προϊστορικό οχυρό της Ελλάδας. Tο οχυρό του Γλά είναι χτισμένο πάνω σε έναν απόκρημνο βράχο στον ανατολικό μυχό του τεκτονικού βυθίσματος της Kωπαΐδος. Όσο η Kωπαΐδα πλημμύριζε και γινόταν λίμνη, ο Γλας πρόβαλλε υπό τη μορφή νησίδος, κατοικημένης κατά τους νεολιθικούς χρόνους. Όταν όμως το μυκηναϊκό αποστραγγιστικό σύστημα άρχισε να λειτουργεί έγινε προσιτός από την αποξηραμένη εύφορη πεδιάδα γύρω του. Συγχρόνως οχυρώθηκε με ισχυρό κυκλώπειο τείχος μήκους σχεδόν 3χλμ. και πάχους 5μ. που περιβάλλει το φρύδι του σε συνεχή γραμμή και διακόπτεται από τρεις κανονικές πύλες. O Γλας και οι συναφείς με αυτόν εγκαταστάσεις χτίστηκαν στις αρχές του 13ου αι. π.X. και καταστράφηκαν πριν από το 1200 π.X. χωρίς να ξαναλειτουργήσουν. Tα κτίριά του φέρουν σαφέστατα ίχνη βίαιης καταστροφής από ανθρώπινο χέρι και η παράδοση αποδίδει την καταστροφή των αποστραγγιστικών έργων της Kωπαΐδος στον Hρακλή και στους Θηβαίους.

Η Παναγία Σκριπού, βρίσκεται στον Ορχομενό της Βοιωτίας, απέναντι από τον αρχαιολογικό χώρο της πόλης και την αρχαία Ακρόπολη του Ορχομενού. Είναι κτίσμα του 9ου αιώνα και αποτελεί το Καθολικό μοναστηριού αφιερωμένου στην Κοίμηση της Θεοτόκου, που δεν υπάρχει πιά. Ο ναός της Παναγίας Σκριπού της Βοιωτίας είναι ίσως το πιο σημαντικό μνημείο από τη σειρά εκκλησιών του τύπου σταυροειδούς μεταβατικού στον ελλαδικό χώρο και είναι το μεγαλύτερο και πολυτελέστερο γνωστό μνημείο της εποχής, εκτός της Κωνσταντινουπόλεως.

Η Μονή του Σαγματά, βρίσκεται στην κορυφή του όρους Υπάτιο, σε υψόμετρο 740μ., 30χλμ. ανατολικά της Θήβας, βρίσκεται η Ιερά Μονή Σαγματά, αφιερωμένη στον Όσιο Κλήμη. Είναι κτισμένη σε ένα πανέμορφο περιβάλλον και από εκεί μπορεί να δει κανείς τόσο την πεδιάδα της Θήβας όσο και τον Ευβοϊκό κόλπο. Η μονή ιδρύθηκε από τον μοναχό Οσιο Κλήμη τον Αθηναίο πάνω στα ερείπια ναού του Υπάτου Διός και το θαυμάσιο Καθολικό της είναι εξαίρετο δείγμα της μεσοβυζαντινής αρχιτεκτονικής. Από τον 7ο αι. υπήρχε ναός στον τόπο της μονής, ερείπια του οποίου σώζονται μέχρι σήμερα.

Η διαδρομή είναι εύκολη, αρκεί να βγείτε από την Εθνική Οδό στο σωστό ύψος, στρίβοντας δεξιά για Θήβα. Ακολουθώντας τις πινακίδες για Υπάτιον ή την Ιερά Μονή Σαγματά, θα φτάσετε στο χωριό Υπάτιο. Από εκεί ακολουθώντας τον ανηφορικό χωματόδρομο για ακόμα 3 περίπου χιλιόμετρα θα φτάσετε στην Μονή. Ο περιβάλλων χώρος αποτελεί μια όαση βλάστησης είναι ιδανικό μέρος για εκδρομές.