Η Κρήτη κατέχει πολύ σημαντική θέση στην παγκόσμια Ιστορία. Εδώ αναπτύχθηκε ένας από τους πρωϊμώτερους και πλέον ιδιότυπους πολιτισμούς του κόσμου, ο Μινωϊκός πολιτισμός. Ο πλούτος και η αξία του τον κατατάσουν στις πρώτες θέσεις του ανθρώπινου πολιτισμού. Είναι μάλιστα εξαιρετικά ενδιαφέρον το γεγονός ότι ο πολιτισμός αυτός διατηρήθηκε κρυμμένος, σαν σε χρονοκάψουλα, για πάνω από 3000 χρόνια, μέχρι την σχετικά πρόσφατη ανακάλυψή του. Ακόμα συνεχίζεται η έρευνα σε αυτόν και είναι πραγματικά μεγάλος ο πλούτος των ευρημάτων που συνεχώς έρχεται στο φως. Μπορούμε με ασφάλεια να πούμε ότι ο Μινωϊκός πολιτισμός, σιωπηλά, κατέχει κεντρική θέση στην εξέλιξη του παγκόσμιου πολιτισμού και μάλιστα του Δυτικού πολιτισμού.

Φαίνεται ότι η Κρήτη από τα πανάρχαια χρόνια, την εποχή του λίθου, έπαιξε μεγάλο ρόλο στην ανάπτυξη του μεσογειακού κόσμου, που σίγουρα είναι το κέντρο του παγκόσμιου πολιτισμού από πολλές απόψεις. Οι διάφοροι λαοί που από νωρίς την εποίκισαν έφτασαν στην τρίτη π.Χ. χιλιετία να συνθέσουν έναν πολιτισμό μεγάλης πνοής, με χαρακτηριστικά που δεν συναντιούνται πουθενά αλλού στην υφήλιο. Η κληρονομιά αυτού του πολιτισμού ήταν εξαιρετικής σημασίας για την ανάπτυξη του κατοπινού ελληνικού κόσμου, που η επιρροή του παραμένει σημαντικώτατη μέχρι τις μέρες μας.

Η θέση και το μέγεθος της μεγαλονήσου της επέτρεψαν, παρόλες τις πολλές της ιστορικές περιπέτειες και τους πολλούς ισχυρούς κατακτητές που επεδίωξαν την κατοχή της, να διατηρήσει την πανάρχαια ιδιοπροσωπία της και να αποτελεί μέχρι σήμερα ένα αυθεντικό παράδειγμα πολιτιστικής συνέχειας και ενότητας.

Η Κρήτη ήταν για αιώνες το μεγάλο πολιτιστικό κέντρο του αιγαιακού κόσμου. Στα κλασικά και ρωμαϊκά χρόνια το πολιτικό κέντρο του νησιού μεταφέρθηκε στα νότια παράλια του νησιού, αλλά δεν έπαψε ο ρόλος του στο Αιγαίο να παραμένει σημαντικός.

Στα πρώϊμα βυζαντινά χρόνια ήταν μια κάπως απομονωμένη επαρχία της Αυτοκρατορίας, που το κέντρο της ήταν πλέον βορειότερα και ανατολικώτερα, πράγμα που επέτρεψε στους Αραβες να την κατακτήσουν και να την κατέχουν για σχεδόν ενάμιση αιώνα και να την μεταρέψουν σε πειρατικό κέντρο. Η Αραβοκρατία διέλυσε το νησί και μείωσε απλπιστικά τον πληθυσμό της. Ο ντόπιος ελληνικός πληθυσμός αποσύρθηκε σε πιο ορεινά και δυπρόσιτα μέρη και εκεί ανέπτυξε τα χαρακτηριστικά ιδιώματα που τον ακολουθούν μέχρι σήμερα: την σθεναρή επιμονή στο όραμα της ελευθερίας και το υπερήφανο και αδούλωτο φρόνημα της εντοπιότητάς του. Η περίοδος αυτή άφησε πίσω της ένα νέο πολιτικό κέντρο, τον Χάνδακα, σημερινό Ηράκλειο.

Το νησί απελευθερώθηκε το 960 από τον Νικηφόρο Φωκά, που φρόντισε να το ενδυναμώσει πληθυσμιακά και να μετακινήσει σε αυτό αρχοντικές οικογένειες της μικρασιατικής στρατιωτικής αριστοκρατίας. Οι οικογένειες αυτές θα παίξουν μεγάλο ρόλο στους κατοπινούς αιώνες, όταν το νησί θα βρεθεί και πάλι κάτω από ξένη κυριαρχία.

Τον 13ο αι., με την κατάρρευση της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας, το νησί θα έλθει στα χέρια των Ενετών. Η Ενετοκρατία ήταν μια περίοδος σκληρής φεδουαρχικής εκμετάλευσης του νησιού, αλλά και μεγάλης πολιτιστικής προόδου της κοινωνίας του. Μετά, μάλιστα, την κατάληψη της Κωνσταντινούπολης το 1453 από τους Τούρκους, ένα μεγάλο μέρος από την πνευματική και πολιτική ελιτ της Πόλης θα καταφύγει στο νησί, δίνοντάς του ακόμη μεγαλύτερη πολιτιστική ώθηση. Αυτά τα χρόνια θα αναπτυχθεί, όσο ποτέ στα νεώτερα μεσαιωνικά χρόνια, η ποίηση, η ζωγραφική και το θέτρο, δημιουργώντας τον μεγάλο Κρητικό πολιτισμό, δηλαδή, την μήτρα του Νεοελληνικού πολιτισμού.

Τον 17ο αι. το νησί θα πέσει στα χέρια των Τούρκων και μια νέα περίοδος σκληρής κατοχής θα αλλάξει την μοίρα του. Πολλοί λόγιοι και καλλιτέχνες θα εγκαταλείψουν το νησί για τα Επτάνησα και την Δύση. Η Τουρκοκρατία όμως δεν θα είναι μια επανάληψη της Αραβοκρατίας. Οι Κρητικοί είναι πλέον πολλοί και πολιτιστικά ισχυροί. Θα συνεχίσουν τον αγώνα τους εναντίων του νέου κατακτητή, όπως και πριν, με αλλεπάλληλες επαναστάσεις και πνευματική αντίσταση. Παρόλους τους εξισλαμισμούς και την προσπάθεια των Τούρκων να ενισχύσουν την παρουσία τους στο νησί, η Κρήτη θα παραμείνει ένα ελληνικό νησί και θα συνεχίσει την μακραίωνη παράδοσή της. Βέβαια το κέντρο του ελληνικού πολιτισμού του νησιού θα μεταφερθεί πλέον από τις πόλεις του Βορρά στα ορεινά χωριά του Νότου και θα πάρει έτσι έναν πιό λαϊκό χαρακτήρα.

Μετά από 700 χρόνια ξένης κατοχής, αμέτρητους αγώνες και ποταμούς αίματος, το νησί θα απελευθερωθεί οριστικά το 1908 και θα ενσωματωθεί στο νεοελληνικό κράτος, αν και η επίσημη διεθνής αναγνώριση θα έλθει πέντε χρόνια αργότερα. Τα χαρακτηριστικά που το νησί απέκτησε αυτούς τους δύσκολους αιώνες θα παραμείνουν κτήμα του εσαεί και θα συμβάλουν σημαντικώτατα στην νεοελληνική ιστορία.

Το νησί για αιώνες ήταν προορισμός Ελλήνων προσφύγων, που εμπλούτισαν την κοινωνία του και τον πολιτισμό του. Κι αυτό με την σειρά του ήταν πηγή πληθυσμιακού και πολιτιστικού εμπλουτισμού των νησιών του Αιγαίου και του Ιονίου. Ετσι μπορούμε να πούμε ότι η Κρήτη είναι το κατεξοχήν κέντρο του νεώτερου ελληνικού νησιωτικού πολιτισμού, όπως ήταν και στα προϊστορικά χρόνια.