ΜΝΗΜΕΙΑ ΚΑΙ ΤΟΠΟΙ ΙΣΤΟΡΙΚΟΥ ΕΝΔΙΑΦΕΡΟΝΤΟΣ

	ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΟΣ ΧΩΡΟΣ ΓΡΟΤΤΑΣ Στο βόρειο τμήμα της Χώρας, στην περιοχή της Γρόττας, έχει ανασκαφεί μέρος της μυκηναϊκής πόλης της Νάξου, που χρονολογείται στα 1300π.Χ. Πρόκειται για κομμάτι της αγοράς και του οικισμού της αρχαίας πόλης που έχει διαμορφωθεί ως Επιτόπιο Αρχαιολογικό Μουσείο, είναι επισκέψιμο και αποτελεί πολύ σημαντικό αρχαιολογικό μνημείο. Μέρος της αρχαίας πόλης βρίσκεται σήμερα κάτω από τη θάλασσα. Το νεκροταφείο της βρισκόταν στην περιοχή Καμίνι ενώ πιθανολογείται ότι στο σημερινό κάστρο βρισκόταν η ακρόπολη.
	ΝΑΟΣ ΤΗΣ ΔΗΜΗΤΡΑΣ Λίγο έξω από το Σαγκρί, στην τοποθεσία «Γύρουλας» δεσπόζει ο αρχαίος ναός της Δήμητρας. Είναι ιωνικού ρυθμού, αποτελείται εξολοκλήρου από λευκό μάρμαρο και κτίστηκε μεταξύ 530 και 520 π.Χ. Μαζί με το ναό των Υρίων, θεωρούνται αρχιτεκτονικοί πρόδρομοι του Παρθενώνα. Ήταν αφιερωμένος στη Δήμητρα αλλά και στον Απόλλωνα και την Περσεφόνη, που λατρεύονταν ως χθόνιες θεότητες, μιας και στην εύφορη γύρω περιοχή οι κάτοικοι ασχολούνταν από τα αρχαία χρόνια με τη γεωργία. Κατά την παλαιοχριστιανική περίοδο (5ος – 6ος αιώνας) ο ναός μετατράπηκε σε βασιλική και στη συνέχεια εγκαταλείφθηκε για να αναστηλωθεί στη σημερινή του κατάσταση το 1977. Λίγο παραδίπλα βρίσκεται και Μουσειακή Συλλογή που περιλαμβάνει κινητά ευρήματα της ανασκαφής και αρχιτεκτονικά μέλη που δε χρησιμοποιήθηκαν στην αναστήλωση.
	ΙΕΡΟ ΤΟΥ ΔΙΟΝΥΣΟΥ ΣΤΑ ΥΡΙΑ Στην περιοχή των Υρίων, 10 χιλιόμετρα νότια της Χώρας, ανακαλύφθηκε ναός αρχαϊκής εποχής (580 π.Χ.) αφιερωμένος στο Διόνυσο, στον οποίο οφείλει η Νάξος την εύφορη γη της, κατά τη μυθολογία. Θεωρείται από τα σημαντικότερα αρχαιολογικά ευρήματα στις Κυκλάδες εξαιτίας του αρχιτεκτονικού του ενδιαφέροντος, καθώς φέρει τα πρώτα στοιχεία ιωνικού ρυθμού. Η λατρεία του Διονύσου στην περιοχή μαρτυρείται ήδη από την Μυκηναϊκή περίοδο (14ος αιώνας π.Χ) και λάμβανε χώρα υπαίθρια πριν την ανοικοδόμηση του ναού. Στο χώρο λειτουργεί και Μουσειακή Συλλογή όπου εκτίθενται διάφορα ευρήματα της ανασκαφής.
	ΚΟΥΡΟΙ ΤΗΣ ΝΑΞΟΥ Στη Νάξο υπήρχαν, όπως σε πολλά νησιά, λατομεία μαρμάρου. Οι γλύπτες συνήθως ξεκινούσαν να δουλεύουν τα αγάλματα στο χώρο των λατομείων ως ένα βαθμό, ενώ μετέπειτα αυτά μεταφέρονταν στον τόπο προορισμού τους, όπου δουλεύονταν οι λεπτομέρειες και έπαιρναν την τελική τους μορφή. Στο νησί έχουν βρεθεί δύο κούροι που μάλλον εγκαταλείφθηκαν εξαιτίας κάποιου ατυχήματος που συνέβη κατά την μεταφορά τους. Ο πρώτος είναι ο Κούρος του Απόλλωνα, ύψους 10 μέτρων που βρίσκεται ξαπλωμένος σε περιοχή αρχαίων λατομείων κοντά στο χωριό Απόλλωνας. Κάποιες απόψεις τον θέλουν να αναπαριστά τον θεό Απόλλωνα ενώ άλλες το Διόνυσο. Ο δεύτερος, ο Κούρος των Μελάνων, βρίσκεται στην περιοχή του Φλεριού, κοντά στις Μέλανες. Έχει ύψος περίπου 6 μέτρα, χρονολογείται στο 570 π.Χ. και το ένα του πόδι είναι σπασμένο.
	ΠΥΡΓΟΣ ΧΕΙΜΑΡΡΟΥ Λίγο έξω από το Φιλώτι, είναι χτισμένος σε ύψωμα ανάμεσα στο Ζα και τη θάλασσα, ο Πύργος Χειμάρρου. Το όνομά του οφείλεται στους δύο χειμάρρους που βρίσκονταν στα ανατολικά και δυτικά του. Χρονολογείται στον 4ο αιώνα π.Χ., είχε ύψος 20 μέτρων και διέθετε τέσσερις ορόφους που επικοινωνούσαν με μαρμάρινη σκάλα. Είναι κυκλικός με διάμετρο 9 μέτρων στη βάση του και κατασκευάστηκε εξολοκλήρου από μαρμάρινους ογκόλιθους. Σήμερα σώζεται σχεδόν ανέπαφος στο εξωτερικό του κομμάτι, αποτελώντας ένα από τα σπουδαιότερα δείγματα ελληνιστικής αμυντικής αρχιτεκτονικής. Ακόμη διέθετε επιπλέον περιτείχισμα ύψους 2 μέτρων και μήκους 35 μέτρων στην κάθε πλευρά, μέρη του οποίου είναι εμφανή και σήμερα.