Το Ηράκλειο δεν είναι απλά η μεγαλύτερη πόλη της Κρήτης, είναι μια σύγχρονη μεγαλούπολη που φιλοξενεί τους τρεις στους δέκα κατοίκους του νησιού και καθημερινά εξυπηρετεί τον μισό πληθυσμό όλης της Κρήτης. Πολύβουο, χαοτικό και μοντέρνο, αλλά και γεμάτο από λαμπρά σημάδια τόσο του πλούσιου ιστορικού παρελθόντος του, όσο και του δραστήριου και δημιουργικού παρόντος του. Το Ηράκλειο είναι η αληθινή πρωτεύουσα του μεγάλου και τόσο ιδιαίτερου αυτού τόπου που λέγεται Κρήτη.

Πρωτεύουσα της προϊστορικής, μινωϊκής, Κρήτης, αποσύρεται από το προσκήνιο στα ιστορικά χρόνια μέχρι να ξαναγίνει το κέντρο του νησιού, όταν οι Άραβες ιδρύουν στην θέση του τον Χάνδακα, τον 9ο αι. Έκτοτε θα παραμείνει η πρωτεύουσα του νησιού και θα αναδειχθεί και πάλι, στα χρόνια της Ενετοκρατίας, σαν μια από τις σημαντικότερες πόλεις της Μεσογείου.

Το περίγραμμα των ενετικών τειχών με τους επτά μεγάλους προμαχώνες, το μεγαλύτερο οχυρωματικό έργο της Μεσογείου, ορίζει ακόμα την καρδιά της πόλης. Στο κέντρο της βρίσκεται η Κρήνη Μοροζίνη (17ος αι.), τα γνωστά Λιοντάρια, το κατεξοχήν τοπόσημο της πόλης. Εδώ βρίσκεται και η παραδοσιακή αγορά της πόλης· ένας τόπος όλο ζωή, δραστηριότητα και ευθυμία. Δίπλα στα Λιοντάρια στέκεται ο βενετσιάνικος καθεδρικός του Αγ. Μάρκου (13ος αι.), που σήμερα φιλοξενεί την εξαιρετική Δημοτική Πινακοθήκη. Λίγα μέτρα παρακάτω, καθώς βαδίζουμε προς το λιμάνι, υψώνεται η ενετική Λότζια (17ος αι.), η έδρα του Δούκα της Κρήτης και της ενετικής αριστοκρατίας. Το σημαντικότερο βενετσιάνικο κτήριο εκτός Βενετίας. Πίσω από την Λότζια βρίσκεται ο Αγ. Τίτος, η κάποτε βυζαντινή μητρόπολη του νησιού, που αφού πέρασε πολλές περιπέτειες και καταστροφές, σήμερα στέκεται σημαντικά διαφορετική, αλλά πάντα εντυπωσιακή. Εδώ φυλάσσεται η κάρα του Αποστόλου Τίτου, μαθητή του Αποστόλου Παύλου και πρώτου επισκόπου Κρήτης.

Στο ενετικό λιμάνι, που σήμερα είναι η μαρίνα του Ηρακλείου, βλέπουμε τα τεράστια ενετικά Νεώρια, τον εντυπωσιακό ενετικό ναό του Αγ. Πέτρου & Παύλου (13ος αι.) και τον Κούλε (Castello del moro, 16ος αι.), το ενετικό φρούριο που προστάτευε το λιμάνι. Πίσω από τον ναό Πέτρου & Παύλου, στα δυτικά του, βρίσκεται το θαυμάσιο Ιστορικό Μουσείο Κρήτης, ένα από τα σημαντικότερα του είδους του στην Ελλάδα. Ενώ ακόμα πιο δυτικά, πάνω στην παραλιακή οδό στέκεται το τεράστιο, σύγχρονο Μουσείο Φυσικής Ιστορίας, το κορυφαίο στο είδος του στην Ελλάδα.

Στην άλλη κατεύθυνση, 100 μ. ΝΔ από τα Λιοντάρια, δίπλα στον επιβλητικό καθεδρικό του Αγ. Μηνά, βρίσκεται ο βυζαντινός ναός της Αγ. Αικατερίνης, όπου φιλοξενείται η σημαντικότατη έκθεση κρητικής εκκλησιαστικής τέχνης. Ο ναός ήταν καθολικό του ομώνυμου μοναστηριού, που ήταν το κορυφαίο πολιτιστικό και εκπαιδευτικό ίδρυμα της μεσαιωνικής Κρήτης. Εδώ φοίτησαν όλοι οι μεγάλοι κρητικοί καλλιτέχνες της Κρητικής Αναγέννησης, μεταξύ των οποίων και ο Δομήνικος Θεοτοκόπουλος. Στα ΝΔ της μητρόπολης συναντάμε τον βυζαντινό ναό του Αγ. Ματθαίου, όπου επίσης φιλοξενείται συλλογή μεταβυζαντινών εικόνων της Κρητικής Σχολής. Δίπλα στον Αγ. Ματθαίο βρίσκεται η περίφημη Βικελαία Βιβλιοθήκη. Πιο ανατολικά βρίσκεται ο μικρός βενετσιάνικος ναός της Παναγίας των Σταυροφόρων και λίγο παραπέρα η θαυμάσια πλατεία Κορνάρου. Στα νότια του Αγ. Ματθαίου, πίσω από το Συνεδριακό Κέντρο Ηρακλείου, στον επιπρομαχώνα Μαρτινέγκο, βρίσκεται ο τάφος του Ν. Καζαντζάκη.

Στα ανατολικά των Λιονταριών, ανάμεσα στην πλατεία Ελευθερίας και τον προμαχώνα Σαμπιονάρα, απλώνεται το Αρχαιολογικό Μουσείο Ηρακλείου, ένα από τα σημαντικότερα αρχαιολογικά μουσεία στον κόσμο, το θησαυροφυλάκιο του Μινωϊκού πολιτισμού.

Όλο το γιγάντιο οχυρωματικό έργο του Ηρακλείου, με τους τεράστιους προμαχώνες και επιπρομαχώνες και τις εντυπωσιακές πύλες με τις ατελείωτες στοές, σώζεται σε εξαιρετική κατάσταση και αποτελεί μια ιδανική περιηγητική επιλογή, καθώς μπορεί να συνδυασθεί με την επίσκεψη σε πολλά από τα αξιοθέατα της πόλης που βρίσκονται σε αυτούς ή κοντά σε αυτούς. Οι εκτάσεις των τεράστιων προμαχώνων και οι εκτεταμένες στοές των πυλών φιλοξενούν σήμερα πολιτιστικά έργα και εκδηλώσεις.

Παρ’ όλες τις ιστορικές περιπέτειες και καταστροφές της πόλης έχουν σωθεί πολλά από τα νεώτερα αρχοντικά της και από τα οθωμανικά δημόσια κτήρια, που συνεχίζουν να στολίζουν την σύγχρονη πόλη. Όπως το επισκέψιμο αρχοντικό Χρονάκη, που βρίσκεται μεταξύ των Λιονταριών και του Ιστορικού Μουσείου, όπου μέσα από τους πλούσια επιπλωμένους και διακοσμημένους χώρους του ο επισκέπτης μπορεί να έχει μια αυθεντική εμπειρία της μεγαλοαστικής ζωής της πόλης του 19ου αι.

Το Ηράκλειο είναι μια θαυμαστή πόλη, με ιστορική αρχοντιά, υψηλότατου επιπέδου πολιτιστική δραστηριότητα και δυναμική σύγχρονη ζωή, όσο ελάχιστες πόλεις στην Ελλάδα. Μια πόλη αναφοράς στην Μεσόγειο.